អត្ថបទបន្ថែម
វិវត្តន៍ចម្លាក់ខ្មែរ – ប្រាសាទខ្មែរ ៖ គេសង្កេតឃើញថា ចម្លាក់បូរាណខ្មែរចែកចេញជាច្រើនផ្នែក ៖
១. រូបបដិមា
នៅក្នុងរចនាបថភ្នំដាមានរូបពុទ្ធបដិមា និងទេវៈបដិមាជាច្រើននៅអង្គរបូរី កំពង់ស្ពឺ ឧដុង្គ ។ ដោយខ្លាចរលំ គេធ្វើទម្ររ ឬទំនប់ទប់រូបបដិមាមានរាងជាក្រចកសេះ រាងមូលទ្រវែង ជួនកាលរាង៤ជ្រុងទ្រវែង ហើយជួនកាលទៀត គេយកកេតនភណ្ឌ ឬជាយសំពត់ទល់រូបចម្លាក់នោះតែម្ដង ។
ជាទូទៅ រូបបដិមានៅសម័យនោះឈរមិនត្រង់ទេ គឺមានរាងកាច់ចង្កេះ ហើយមានសម្លៀកបំពាក់បែបឥណ្ឌា (ឧ. រូបគ្រិស្ណទ្រភ្នំ) ។
មកដល់រចនាបថព្រៃក្មេង រូបបដិមាកាច់ចង្កេះមិនសូវមានទៀតទេ ។ មានការសាកល្បងរចនាបែបខ្មែរ ។ រូបហរិហរៈបានទទួលការកោតសរសើរជាខ្លាំង ហើយត្រូវបានចាត់ទុកជាស្នាដៃឯកក្នុងសិល្បៈខ្មែរ ។ ចំណែកឯទម្ររ និងទំនប់ត្រូវបានសាកល្បងលុបបំបាត់ចោលនៅរចនាបថកំពង់ព្រះ ។ នៅរចនាបថព្រះគោ សិល្បៈមានលក្ខណៈជាខ្មែរសុទ្ធសាធ ។ រូបបដិមាលែងកាច់ចង្កេះទៀតហើយ មានវិវត្តន៍ខាងសម្លៀកបំពាក់ មានចិញ្ចើមត្រង់ហើយជាប់គ្នា មានពុកចង្កា មានគ្រឿងអលង្ការនៅកដៃកជើង ។ នៅក្នុងរចនាបថកោះកែ សិល្បៈមានលក្ខណៈថ្មីមួយទៀត គឺបដិមាមានមាឌមាំៗប្រកបដោយចលនាផ្សេងៗ ដូចជា ដើរ រាំ ប្រយុទ្ធ (ឧ. ពាលី និងសុគ្រីព) ដោយពុំសូវគិតគូរពីរឿងស្អាតទេ (រូបគ្រុឌនៅសារមន្ទីរជាតិ) ដើម្បីបង្ហាញអំណាច និងថាមពល ។ បន្ទាប់មកនៅក្នុងរចនាបថបន្ទាយស្រី រូបបដិមាមានមាឌតូចៗប្រកបដោយទឹកមុខសុភាពរាបសា ។ នៅរចនាបថអង្គរវត្ត គេប្រទះឃើញមានរូបបដិមាជាច្រើនដែលប្រកបដោយមុទ្រៈផ្សេងៗ ។ ការរចនារូបបដិមាមានការលូតលាស់ខ្លាំងនៅរចនាបថបាយ័ន ។ គេមិនសូវគិតគូរពីរាងរ៉ូវទេ គឺគេផ្ចិតផ្ចង់តែត្រង់រង្វង់មុខ ដូចជា រូបព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វលោកេស្វរៈ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាដើម ដែលមានភ្នែកសម្លឹងចុះក្រោម ឬបិទជិត បបូរមាត់ញញឹម ។ ទឹកមុខញញឹមប្រិមប្រិយបង្ហាញន័យថា សប្បាយ និងរកឃើញអ្វីមួយ (ដូចជាធ្វើសមាធិជាដើម) ។
២. សរសរពេជ្រ
មានវិវត្តន៍ពីមូលទៅជ្រុង ពីជ្រុងទៅមូល ។ ចាប់ពីរចនាបថភ្នំដាដល់រចនាបថព្រៃក្មេង សរសរពេជ្រមានរាងមូល មានតែចម្លាក់នៅលើសរសរពេជ្រប៉ុណ្ណោះដែលមានវិវត្តន៍ ។ នៅរចនាបថកំពង់ព្រះ សរសរពេជ្រមានរាងមូលនៅឡើយ តែមានរាង៨ជ្រុងខ្លះៗហើយ ហើយនៅលើជ្រុងនិមួយៗមានចម្លាក់ស្លឹកឈើ ។ នៅរចនាបថគូលែន សរសរពេជ្រមានរាង៨ជ្រុង និង៤ជ្រុង ។ ចាប់ពីរចនាបថព្រះគោដល់រចនាបថបាពួន សរសរពេជ្រមានរាងមូលខ្លះឡើងវិញ ភាគច្រើនមានរាង៨ជ្រុង ។ នៅក្នុងរចនាបថអង្គរវត្ត គេឃើញសរសរពេជ្រមានរាង១៦ជ្រុង ។
៣. ផ្ដែរ
ក្បាច់ចម្លាក់នៅលើផ្ដែរមានច្រើនយ៉ាងណាស់ ដូចជា ក្បាច់ដងធ្នូ សត្វម្ករ សត្វកាលៈ មនុស្ស រំយោល កម្រងផ្កាភ្ញី ស្លឹកលាត ស្លឹកកង មែកឈើ ជាដើម ។
គេរចនាផ្ដែរនៅរចនាបថសម្បូរជាក្បាច់ជាងទងដែល វិវត្តន៍ទៅជាក្បាច់ភ្ញីទេសនៅរចនាបថកំពង់ព្រះ ។ នៅរចនាបថគូលែន ការលម្អផ្ដែរពុំមានឯកភាពគ្នាទេ គេឆ្លាក់ក្បាច់នេះបន្តិចក្បាច់នោះបន្តិច គឺមានលក្ខណៈមិនច្បាស់លាស់ហាក់ដូចជាស្ទាក់ស្ទើរក្នុងចិត្ត ដោយមិនដឹងជាយករបៀបចាម‑ជ្វាមករចនាបែបណាឲ្យស្របទៅតាមយោបល់ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ។ គឺជាសិល្បៈមួយដែលកំពុងតែត្រួសត្រាយផ្លូវទៅរកលក្ខណៈថ្មីមួយ ទៀត ។ នៅក្នុងរចនាបថព្រះគោក្បាច់លម្អនៅលើផ្ដែរមានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ គឺជាផ្ដែរដ៏ល្អប្រកបដោយទឹកដៃស្រស់បំព្រងព្រមទាំងមានសភាពទន់ ភ្លន់ទៀតផង ។ ផ្ដែរនៅរចនាបថបាពួនមានឆ្លាក់ជាក្បាច់រឿង ដូចជា រឿងអំពីការកូរសមុទ្រទឹកដោះ ។ ផ្ដែររឿងនេះមានតាំងពីរចនាបថសម្បូរម៉្លេះ ប៉ុន្តែនៅផ្ទៃខាងក្រោមនៃផ្ដែរ ។ នៅរចនាបថអង្គរវត្តនៅលើផ្ដែរមានចម្លាក់រូបមនុស្សតូចៗនៅលាយឡំ ជាមួយក្បាច់ស្លឹកឈើ ។
៤. ហោជាង
នៅរចនាបថសម្បូរ ហោជាងមានរាងក្រចកសេះ ឯក្បាច់ចម្លាក់នៅលើហោជាងគ្មានសេសសល់អ្វីទេដោយហេតុថាបាយអដែល បូកនោះបានរបេះឆ្លាក់បាក់អស់ទៅហើយ ។ ហោជាងបូកបាយអមានប្រើដល់រចនាបថព្រះគោ ។ នៅរចនាបថព្រៃក្មេង និងកំពង់ព្រះ គេពុំសង្កេតឃើញមានហោជាងទេ ។ នៅរចនាបថគូលែន ហោជាងមានរាងក្រចកឆ្មា (ឥទ្ធិពលចាម‑ជ្វា) ។ នៅលើហោជាងមានរូបមនុស្សធំមួយ ជួនកាលអមដោយទេព្យប្រណម្យ២ទៀត ។ នៅក្នុងរចនាបថព្រះគោមានការប្រែប្រួលខ្លះត្រង់គែមខាងលើហោជាង មានឆ្លាក់ស្រួចៗដូចធ្មេញរណារ ហើយមានក្បាលម្ករនៅចុងគែម ។ នៅរចនាបថកោះកែ គេឃើញហោជាងមានរាងត្រីកោណ ហើយមានគែមច្រើនជាន់ ។
៥. មុខងារចម្លាក់
ក្នុងសិល្បៈខ្មែរចម្លាក់មានមុខងារសំខាន់ពីរយ៉ាងៈ
- ចម្លាក់សម្រាប់បូជាៈ ដូចជាបដិមាព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ ឥសូរ ព្រះនារាយណ៍ ព្រហ្ម ជាដើម ។
- ចម្លាក់សម្រាប់លម្អៈ ដូចជារូបសត្វ ក្បាច់ក្បូរផ្សេងៗ ផ្កា ភ្ញី ។ល។
អត្ថបទពេញនិយម ៖ សម្ភារៈសំណង់ និងវិវត្តន៍សំណង់ប្រាសាទខ្មែរ – ប្រាសាទខ្មែរ
